BNS section 352 in marathi कलम 352 भारतीय न्याय संहिता (BNS), 2023 – शांतता भंग करण्याच्या उद्देशाने केलेला जाणूनबुजून अपमान
कलम 352 भारतीय न्याय संहिता (BNS), 2023 – शांतता भंग करण्याच्या उद्देशाने केलेला जाणूनबुजून अपमानभारतीय न्याय संहिता (BNS), 2023 मधील कलम 352 हा शांतता भंग करण्याच्या उद्देशाने केलेल्या जाणूनबुजून अपमानासंदर्भात आहे. हा कायदा भारतीय दंड संहिता (IPC) च्या कलम 504 प्रमाणेच आहे, पण यात काही बदल करण्यात आले आहेत. पुढे या तरतुदीचा सविस्तर अभ्यास, IPC 504 शी तुलना, शिक्षा, महत्त्वाचे बदल आणि कायदेशीर दृष्टीकोन दिला आहे.
भारतीय न्याय संहिता कलम 352
कलम 352 – सार्वजनिक शांतता भंग करण्याच्या उद्देशाने हेतुपुरस्सर अपमान करणे
जो कोणी कोणत्याही प्रकारे हेतुपुरस्सर अपमान करतो आणि त्यामुळे एखाद्या व्यक्तीला भडकवतो, असा अपमान करण्याचा उद्देश ठेवून किंवा त्यातून सार्वजनिक शांतता भंग होईल किंवा कोणतेही अन्य गुन्हे घडतील याची जाणीव असूनही तो अपमान करतो, तर अशा व्यक्तीस दोन वर्षांपर्यंतच्या कारावासाची, दंडाची किंवा दोन्ही शिक्षांची शिक्षा होऊ शकते.
कलम 352 BNS ची मुख्य तत्त्वे
1. जाणूनबुजून अपमान (Intentional Insult)
🔹 अपमान जाणूनबुजून केला गेला पाहिजे, तो अपघाती किंवा नकळत झालेला नसावा.
🔹 अपमान अशा प्रकारचा असावा की तो एखाद्या सामान्य व्यक्तीस भडकावू शकतो आणि शांतता भंग होण्याची शक्यता निर्माण होते.
🔹 न्यायालयाचा दृष्टिकोन: पूर्वी IPC 504 अंतर्गत न्यायालयांनी निर्णय दिले आहेत की केवळ अपमानास्पद शब्द वापरणे पुरेसे नाही; त्यामागे शांतता भंग करण्याचा हेतू असावा.
2. शांतता भंग करण्याचा उद्देश (Intent to Provoke Breach of Peace)
🔹 अपमानाचा उद्देश हिंसाचाराला उत्तेजन देण्याचा किंवा सार्वजनिक सुव्यवस्थेचा भंग करण्याचा असावा.
🔹 केवळ कठोर किंवा अपमानास्पद शब्द वापरणे पुरेसे नाही; त्यामागे स्पष्ट हेतू असावा.
🔹 महत्त्वाचे न्यायालयीन निर्णय: IPC 504 बाबतीत सर्वोच्च न्यायालयाने असा निर्णय दिला आहे की आरोपीच्या हेतूची पडताळणी अत्यंत महत्त्वाची आहे. हेच तत्त्व BNS 352 मध्ये लागू होईल.
3. शांतता भंग होण्याची शक्यता (Likelihood of Breach of Peace)
🔹 सदर कृत्यामुळे शांतता भंग होऊ शकते असे असावे.
🔹 न्यायालय ठिकाण, दोन्ही पक्षांतील संबंध, आणि प्रत्यक्ष परिणामांचा विचार करेल.
IPC 504 आणि BNS 352 मधील तुलना
| वैशिष्ट्य | कलम 352 (BNS) | कलम 504 (IPC) |
| जाणूनबुजून अपमान | आवश्यक | आवश्यक |
| शांतता भंग करण्याचा उद्देश | आवश्यक | आवश्यक |
| शब्दरचना | “कोणत्याही प्रकारे” समाविष्ट | अशी कोणतीही विशिष्ट वाक्यरचना नाही |
| शिक्षा | 2 वर्षे तुरुंगवास, दंड किंवा दोन्ही | 2 वर्षे तुरुंगवास, दंड किंवा दोन्ही |
| गुन्ह्याचे स्वरूप | अदखलपात्र , जामीन मिळू शकतो | अदखलपात्र , जामीन मिळू शकतो |
BNS 352 मधील महत्त्वाचे बदल
✔ “कोणत्याही प्रकारे” (in any manner) या शब्दाचा समावेश: यामुळे कायद्याचा विस्तार होऊन अपमानाचे कोणतेही स्वरूप (मौखिक, लिखित, हावभाव, सोशल मीडिया इ.) अंतर्गत येऊ शकते.
✔ संरचनात्मक बदल: भारतीय न्याय संहिता अधिक स्पष्ट आणि आधुनिक बनवण्यासाठी काही व्याख्यांचे पुनर्रचना केली आहे.
आणखी वाचा : BNS Section 191 Rioting,
Bharatiya Nyaya Sanhita Section 80 Dowry Death
कलम 352 BNS अंतर्गत शिक्षा
कोणत्याही व्यक्तीस या कलमान्वये दोषी ठरल्यास त्याला पुढील शिक्षा होऊ शकते:
✅ 2 वर्षांपर्यंत तुरुंगवास
✅ दंड
✅ तुरुंगवास आणि दंड दोन्ही
हीच शिक्षा IPC 504 मध्ये होती.
गुन्ह्याचे स्वरूप (Nature of Offence)
📌 अजामीनपात्र (Non-Cognizable): पोलिस न्यायालयाच्या पूर्वपरवानगीशिवाय अटक करू शकत नाहीत.
📌 जामीन मिळण्यायोग्य (Bailable): आरोपीला जामीन मिळण्याचा हक्क आहे.
IPC आणि BNS मधील कायदेशीर व्याख्यांमधील प्रमुख बदल
✔ सर्व व्याख्या एकाच ठिकाणी: IPC मध्ये वेगवेगळ्या कलमांमध्ये विखुरलेल्या व्याख्या आता BNS च्या कलम 2 मध्ये वर्णानुक्रमाने समाविष्ट केल्या आहेत.
✔ कृत्य आणि दुर्लक्ष वेगवेगळे: IPC मध्ये हे कलम 33 मध्ये एकत्र होते, BNS मध्ये वेगळे केले आहे – कलम 2(1) (कृत्य) आणि कलम 2(25) (दुर्लक्ष).
✔ तृतीय लिंगी व्यक्तींचा समावेश: BNS च्या कलम 2(10) मध्ये आता ट्रान्सजेंडर व्यक्तींचा समावेश केला आहे.
✔ लिंग-निरपेक्ष संज्ञा: IPC मध्ये “पत्नी” हा शब्द वापरण्यात आला होता, BNS मध्ये तो बदलून “जोडीदार” (spouse) असा केला आहे.
कलम 352 BNS अंतर्गत गुन्ह्याची उदाहरणे
🔹 शाब्दिक शिवीगाळ: जर एखादी व्यक्ती हेतूपूर्वक अपमानास्पद भाषा वापरून दुसऱ्याला भडकावण्याचा प्रयत्न करत असेल, तर तो कलम 352 BNS अंतर्गत गुन्हा ठरू शकतो.
🔹 उत्तेजक हावभाव: सार्वजनिक ठिकाणी केलेले अश्लील किंवा अपमानास्पद हावभाव, जे इतरांना भडकावू शकतात, तेही या कलमांतर्गत गुन्हा ठरू शकतात.
🔹 सार्वजनिक अपमान: जर कोणी जाणीवपूर्वक एखाद्याचा सार्वजनिक ठिकाणी अपमान केला आणि त्यामुळे शांतता भंग होण्याची शक्यता असेल, तर BNS 352 अंतर्गत कारवाई होऊ शकते.
महत्त्वाचे न्यायालयीन निर्णय आणि त्यांचे BNS 352 शी संबंध
📌 रामजी लाल मोदी वि. उत्तर प्रदेश राज्य (1957) – केवळ अपमानास्पद भाषण पुरेसे नाही, शांतता भंग करण्याचा प्रत्यक्ष धोका असावा.
📌 बिलाल अहमद कालू वि. आंध्रप्रदेश राज्य (1997) – आरोपीचा हेतू ठामपणे सिद्ध झाला पाहिजे.
📌 श्रेया सिंगल वि. भारत सरकार (2015) – केवळ कठोर शब्द वापरल्यामुळे गुन्हा ठरू शकत नाही.
📌 वीर सिंग वि. उत्तर प्रदेश राज्य (2021) – रागाच्या भरात बोललेले कठोर शब्द, जर शांतता भंग होण्याची शक्यता नसेल, तर गुन्हा ठरत नाही.
📌 एम. एस. भास्कर वि. राज्य (2022) – डिजिटल प्लॅटफॉर्मवरील अपमान (WhatsApp, Facebook पोस्ट) देखील या कलमांतर्गत गुन्हा ठरू शकतो.
कलम 352 BNS संदर्भातील महत्त्वाच्या प्रश्नांची उत्तरे (FAQs)
📌 प्रश्न 1: IPC 504 आणि BNS 352 मध्ये काय फरक आहे?
✅ उत्तर: “कोणत्याही प्रकारे” ही नवीन व्याख्या समाविष्ट करण्यात आली आहे, ज्यामुळे डिजिटल माध्यमे आणि हावभाव यांचाही समावेश होतो.
📌 प्रश्न 2: कलम 352 BNS अंतर्गत पोलिस थेट अटक करू शकतात का?
✅ उत्तर: नाही, कारण हा गुन्हा अजामीनपात्र आहे, म्हणजेच न्यायालयाची पूर्वपरवानगी आवश्यक आहे.
📌 प्रश्न 3: हा गुन्हा पक्षकारांमध्ये समेट (compromise) करून मिटवता येतो का?
✅ उत्तर: नाही, कारण हा गुन्हा असंमंजसनीय (Non-Compoundable) आहे.
📌 प्रश्न 4: BNS 352 अंतर्गत काय शिक्षा आहे?
✅ उत्तर: 2 वर्षे तुरुंगवास, दंड, किंवा दोन्ही.
कलम 352 BNS हा IPC 504 च्या अनुषंगानेच आहे, पण तो अधिक स्पष्ट आणि व्यापक करण्यासाठी सुधारणा करण्यात आल्या आहेत. शांतता भंग करणाऱ्या उद्देशाने अपमानास प्रतिबंध घालण्यासाठी हा कायदा महत्त्वाचा ठरेल. न्यायालयीन निर्णयांमधून या कलमाच्या अंमलबजावणीसंबंधी अधिक स्पष्टता मिळेल. 🚨